‘Όλοι ξέρουμε ότι η χρήση προσωπικού υπολογιστή και κυρίως η περιήγηση στο διαδίκτυο είναι μια εξαιρετικά προσφιλής δραστηριότητα των νέων, κυρίως, ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Εκείνο που πιθανά δεν γνωρίζουμε, η δεν έχουμε συνειδητοποιήσει , είναι ότι η χρήση του διαδικτύου σε βαθμό εξάρτησης εμφανίζεται με ραγδαία αυξανόμενους ρυθμούς και αντιμετωπίζεται πλέον από τους επαγγελματίες της ψυχικής υγείας σαν ένας ακόμη εθισμός που προστίθεται στο ήδη μακρύ κατάλογο των σοβαρών και επικίνδυνων εξαρτήσεων όπως αυτές από ουσίες ,αλκοόλ κ.ά.
Η διαδικτυακή εξάρτηση, η κατά άλλους το σύνδρομο διαδικτυακού εθισμού- ο χαρακτηρισμός είναι το μόνο που δεν μας απασχολεί ως προσωποκεντρικούς- εξελίχθηκε παράλληλα με τη διάδοση του διαδικτύου. Δεν είναι επομένως τυχαίο ότι τα πρώτα κρούσματα τέτοιας εξάρτησης παρατηρήθηκαν τα πρώτα χρόνια της 10ετίας του 90 στις Η.Π.Α. Πρώτος ,ο αμερικανός ψυχίατρος Ivan Goldberg χαρακτήρισε το φαινόμενο ως «διαδικτυακό ιό» (internet addiction) ενώ το 1995 λειτούργησε στις Η.Π.Α η πρώτη μονάδα απεξάρτησης.
Ανεξάρτητα από το πώς χαρακτηρίζει ο καθένας την καταχρηστική διαδικτυακή ενασχόληση που οδηγεί σε εξάρτηση , η υπόθεση αυτή εξελίσσεται, όπως ήδη αναφέρθηκε, με γρήγορους ρυθμούς και αν δεχτούμε τη λογική ότι η εξάπλωση του φαινομένου θα ακολουθεί την τάση διάδοσης του διαδικτύου, με όποια χρονική υστέρηση, η σχετική εξάρτηση ενδέχεται να αποτελέσει μια από τις σοβαρότερες των επόμενων δεκαετιών
Όπως ήταν αναμενόμενο και στη χώρα μας έχουν εμφανιστεί, σχετικά πρόσφατα, αρκετά κρούσματα διαδικτυακής εξάρτησης. Χαρακτηριστικό στοιχείο αυτής της εξέλιξης αποτελεί το γεγονός ότι αρκετές δεκάδες παιδιών και περισσότερο εφήβων έχουν ζητήσει βοήθεια από τη μονάδα εφηβικής υγείας ( Μ.Ε.Υ) της ΄Β. παιδιατρικής κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών του Νοσοκομείου Παίδων «Α.Κυριακού» για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα. Εξάλλου από την έρευνα που πραγματοποίησε η Μ.Ε.Υ στη χώρα μας προέκυψε ότι ήδη το 1% των παιδιών εμφανίζουν συμπτώματα εξάρτησης από το διαδίκτυο. Άλλα, σημαντικά στοιχεία που προέκυψαν από την έρευνα σχετικά με το χρόνο που καταναλώνουν οι έφηβοι στο διαδίκτυο, είναι τα εξής
-πάνω από το 50% χρησιμοποιεί το διαδίκτυο για πάνω από ένα έτος
-πάνω από το 25% αναφέρει καθημερινή χρήση
-τα αγόρια χρησιμοποιούν το διαδίκτυο αρκετά περισσότερο σε σχέση με τα κορίτσια
-υπήρξε θετική συσχέτιση της χρήσης διαδικτύου και της διάσπασης προσοχής – υπερκινητικότητας
-το 18% περίπου, παρουσιάζει περιοδικά η συχνά προβλήματα σχετικά με την κατάχρηση του διαδικτύου, δηλαδή μιας κατάστασης που προηγείται του εθισμού.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ανάλογες έρευνες που προηγήθηκαν σε άλλες χώρες όπως η Γερμανία, η Ισπανία οι Η.Π.Α και πρόσφατα και στην Κίνα , που αριθμεί ήδη πάνω από 250 εκατ. κατοίκους συνδεδεμένους στο διαδίκτυο,τα συμπεράσματα ήταν ανάλογα
Ας δούμε όμως ποια είναι τα συμπτώματα, η εμφάνιση των οποίων μπορεί να αφυπνίσει τους ίδιους τους νέους η τους γονείς τους.
-Αίσθημα ευφορίας κατά το χρόνο ενασχόλησης με το διαδίκτυο
-Αδυναμία διακοπής της συγκεκριμένης δραστηριότητας
-Ανάγκη διαρκούς αύξησης του χρόνου παραμονής στο διαδίκτυο
-Παραμέληση οικογένειας και φίλων
-Αίσθημα κενού, θλίψης και ευερεθιστότητας εκτός διαδικτύου
-Απόκρυψη διαδικτυακών δραστηριοτήτων από οικογένεια και φίλους
-Διαταραχές διατροφής
-Διαταραχές ύπνου
-Προβλήματα όρασης(ξηροφθαλμία ,μυωπία)
-Μειωμένη αθλητική δραστηριότητα
-Ημικρανίες
-Σκολίωση κ.ά. μυοσκελετικά προβλήματα, τραυματισμοί σε χέρια και δάκτυλα
-Παραμέληση προσωπικής υγιεινής.
Ας δούμε τώρα ποια είναι τα αίτια που οδηγούν τους έφηβους στη διαδικτυακή εξάρτηση.
Το διαδίκτυο δίνει στο άτομο και τη δυνατότητα να καλύψει συγκεκριμένες ψυχολογικές ανάγκες. Οι έφηβοι αισθάνονται ελεύθεροι να διερευνήσουν όλες τις πτυχές της προσωπικότητάς τους, να παρουσιάσουν διάφορους εαυτούς και να παίξουν όποιους ρόλους επιθυμούν, υπό καθεστώς ασφάλειας και ανωνυμίας και κυρίως χωρίς να κινδυνεύουν να βιώσουν την απόρριψη που τους επιφυλάσσει πολλές φορές τόσο το στενό όσο και το ευρύτερο περιβάλλον τους.
Οι συνηθέστερες απαντήσεις στο ερώτημα γιατί περνούν τόσες ώρες στο διαδίκτυο είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικές για τις ψυχοσυναισθηματικές ανάγκες που επιδιώκουν να καλύψουν οι νέοι μέσω του διαδικτύου.
-εκεί τα ξεχνάω όλα
-εκεί υπάρχει πάντα κάποιος να με ακούσει
-εκεί μπορώ να ελέγχω τα πάντα
-εκεί μου δίνουν προσοχή
-εκεί μπορώ να δίνω οδηγίες
Τι είναι αυτό όμως που δημιουργεί σε παιδιά και εφήβους αυτές τις ανάγκες;
Καταρχήν η εφηβεία είναι από μόνη της μια περίοδος κατά την οποία το άτομο είναι ευάλωτο σε εξαρτήσεις καθώς ο μιμητισμός, ο πειραματισμός, η άγνοια κινδύνου, η περιέργεια και η αντίδραση σε κάθε είδους καταπίεση αποτελούν συστατικά της στοιχεία. Πέρα από αυτό όμως δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η εξάρτηση από το διαδίκτυο συναντάται συχνότερα σε παιδιά μονογονείκών και δυσλειτουργικών οικογενειών που βιώνουν μοναξιά, παραμέληση και γενικότερα έλλειψη ουσιαστικής επαφής και επικοινωνίας με το άμεσο περιβάλλον τους.
Η χρήση του διαδικτύου από νέους φορτισμένους με συναισθήματα σαν τα παραπάνω και διψασμένους να καλύψουν ανάλογες ανάγκες, εγκυμονεί προφανώς τεράστιους κινδύνους που μπορούν να απειλήσουν ακόμα και την ίδια τη ζωή τους. Ακραία παραδείγματα χρηστών που αποφασίζουν να γίνουν διαδικτυακοί ερημίτες(οι επονομαζόμενοι «χικιμόρι» στην Ιαπωνία) ή να οργανώσουν ομαδικές αυτοκτονίες, έχουν από καιρό δει το φως της δημοσιότητας.
Κλείνοντας αυτό το σύντομο σχόλιο για ένα πραγματικά σοβαρό θέμα της εποχής μας, με το τι μπορούμε να κάνουμε για την αντιμετώπισή του, δεν μπορούμε να μην επαναλάβουμε –συνοπτικά έστω- τα όσα συνήθως γράφονται ως παραινέσεις τόσο προς τους ίδιους τους νέους και τους χρήστες γενικότερα όσο και προς τους γονείς. Η συνειδητά, κατά το δυνατόν, ορθολογική χρήση του διαδικτύου και η θέση ορίων τόσο στον εαυτό μας όσο -και κατ΄ επέκταση- στα παιδιά μας όσον αφορά τον τόπο ,το χρόνο και τον τρόπο, με τον οποίο πραγματοποιείται, αποτελούν αδιαμφισβήτητα θετικούς παράγοντες προς αυτή την κατεύθυνση.
Η αντιμετώπιση της διαδικτυακής εξάρτησης σε κατασταλτικό επίπεδο απαιτεί προφανώς την κατάλληλη ψυχολογική υποστήριξη μέσω συμβουλευτικής/ψυχοθεραπείας,προληπτικά όμως αξίζει να τονίσουμε ότι όπως σε όλες τις εξαρτήσεις – και όχι μόνο – η αντιμετώπιση των παιδιών με προσωποκεντρικό τρόπο, δηλαδή με ενσυναίσθηση, άνευ όρων αποδοχή, αλλά και αυθεντικότητα που μπορεί να θέσει και τα απαιτούμενα όρια, αποτελεί τη βάση για τη δημιουργία εφήβων που δεν θα βιώνουν εσωτερικές συγκρούσεις και θα είναι, σε κάθε περίπτωση, λιγότερο ευάλωτοι στο διαδικτυακό εθισμό και τις όποιες συνέπειές του.
Γιώργος Λάγγας
Μάιος 2009
