Ο γάμος, ως θεσμός, φαίνεται –παρά τις όποιες κρίσεις αντιμετωπίζει– να αποτελεί επιλογή της πλειοψηφίας των ανθρώπων. Αλλά και όσοι δεν επιλέγουν το γάμο με την τυπική του μορφή, κάποια στιγμή της ζωής τους καταλήγουν στην επιλογή μιας σταθερής και μόνιμης σχέσης συμβίωσης. Ποια είναι άραγε τα στοιχεία εκείνα που κάνουν το γάμο ,με τη θεσμική και τη γενικότερη έννοια που προανέφερα, βασικό συστατικό υλικό της οργάνωσης των περισσότερων κοινωνιών εδώ και τόσους αιώνες;
Ο γάμος φαίνεται, από πρώτη ματιά, ως μια θεσμική απόκτηση σχέσης ,ως μια ένωση δυο προσώπων που βρίσκονται –συνήθως– ήδη σε σχέση. Είναι ας πούμε περισσότερο μια αμφίπλευρη ενώπιον μαρτύρων -της κοινωνίας η/και του θεού (ανάλογα με τα πιστεύω του καθένα) συμφωνία-υπόσχεση διατήρησης, ανάπτυξης, εξέλιξης, ενδυνάμωσης ή ακόμη και δημιουργίας σχέσης μεταξύ δυο ανθρώπων. Επομένως ο γάμος ενέχει σε κάθε περίπτωση μια σχεσιακού τύπου επικέρδεια.
Προσπαθώντας να απαντήσω στο ερώτημα τι εμπεριέχει η επικέρδεια αυτή, απαριθμώντας τα σχετικά «οφέλη», αναδύεται μπροστά μου μια πλήρης σειρά υπαρξιακών δεδομένων.
1. Νοηματοδότηση.Ο γάμος μπορεί και προσδίδει νόημα στη ζωή των ανθρώπων. Από το πιο απλό ως το πιο σύνθετο. Το ζεύγος αποκτά στόχους πρακτικούς και ουσιαστικούς όπως εκείνο τους ορίζει , και αναλαμβάνει ανάλογες ευθύνες που νοηματοδοτούν την ύπαρξή του ιδίου και των δύο που το απαρτίζουν.
Αυτό που αναφέραμε ως νοηματοδότηση, συμπίπτει με το υπαρξιακό δεδομένο του «ανόητου της ύπαρξης»(Yalom 1980).Τόσο ο τελευταίος όσο και ο Bugental(1981) ισχυρίζονται ότι οι άνθρωποι είναι θεμελιωδώς πλάσματα που επιζητούν το νόημα όντας αντιμέτωποι με την απόλυτη απουσία νοήματος της ύπαρξης. Τα άτομα τείνουν να αμύνονται στην επίγνωση αυτού του δεδομένου επιδιδόμενοι σε ενέργειες κάθε είδους με στόχο τη νοηματοδότηση της ύπαρξης τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο συγκεκριμένο υπαρξιακό δεδομένο θεμελιώθηκε μια ξεχωριστή θεραπευτική προσέγγιση ,η λογοθεραπεία η οποία αναπτύχθηκε από τον Αυστριακό ψυχίατρο Viktor Frankl(1905-1997).H λογοθεραπεία αποβλέπει στην παροχή βοήθειας στους θεραπευόμενους ,προκειμένου να ανακαλύψουν το σκοπό(λόγο)και τον προσανατολισμό στη ζωή τους και να υπερνικήσουν αισθήματα κενότητας και απελπισίας(Cooper 2003).
2. «Αθανασία» μέσω της τεκνοποιΐας η με οποιοδήποτε τρόπο απόκτησης απογόνων. Πέρα του όποιου νοήματος που ανάγεται στην προηγούμενη ωφέλεια, η απόκτηση απογόνων λειτουργεί ως παράγοντας συνέχειας του προγόνου και του προσδίδει στοιχεία «αθανασίας».Η παλιά ,γνωστή ιστορία της ανάγκης του ανθρώπου να «αφήσει το ίχνος του σ αυτό τον κόσμο»βρίσκει σε αυτή την περίπτωση μία ακόμη εκδοχή κάλυψης. .
Το υπαρξιακό δεδομένο του αναπόφευκτου του θανάτου αποτελεί, κατά τους υπαρξιακούς ψυχοθεραπευτές, θεμελιώδη πηγή άγχους για όλους τους ανθρώπους οι οποίοι καταναλώνουν ένα πολύ σημαντικό μέρος της ενέργειάς τους στην «άρνηση του θανάτου» και την επιδίωξη της «αθανασίας»(Yalom 1980).Οι άνθρωποι αντιστέκονται ‘άγρια ενάντια στην αποδοχή του θανάτου τους και απωθούν την επίγνωση αυτή στα τρίσβαθα του ασυνειδήτου τους(Yalom 1980 kai Bugental 1981). Η αμυντική στρατηγική ενάντια στο αναπόφευκτο του θανάτου ,μπορεί να εκφράζεται με πολλούς τρόπους όπως-μεταξύ ‘άλλων- η καταναγκαστική έκθεση σε κινδύνους, η εργασιομανία μέσω της οποίας τα άτομα επιδιώκουν μια μοναδική θέση στην εργασιακή ιεραρχία, η πίστη στον «υπέρτατο σωτήρα» δηλαδή η πίστη ότι κάποιο ον -θεός η άνθρωπος -θα τους σώσει από την ανυπαρξία ,η υπερβολική σεξουαλική δραστηριότητα και η απελπισμένη επιθυμία απόκτησης παιδιών. Ο Yalom (1980) αναφέρεται σε αυτούς ακριβώς τους μηχανισμούς άμυνας όταν μιλά για «σχέδια αθανασίας».
3. Αντιμετώπιση της μοναξιάς. Η μακρόχρονη και μόνιμη σχέση φαντάζει- με μια πρώτη ματιά – σοβαρός παράγοντα δημιουργίας συντροφικής σχέσης που μπορεί να περιορίζει το αίσθημα της μοναξιάς.
Απο τους παλαιότερους και πιο σημαντικούς υπαρξιστές φιλόσοφους (Kierkeggard, Sartr ) έως και τους νεότερους και σύγχρονους ιδρυτές και θεράποντες της υπαρξιακής ψυχολογίας(Yalom.Bugental), η μοναξιά (με την έννοια της υπαρξιακής απομόνωσης του ανθρώπου) αποτελεί βασικό δεδομένο της ύπαρξης.O Kierkegard υποστήριξε ότι κάθε άτομο είναι ένα μοναχικό ον το οποίο δεν έχει σχέση με οποιονδήποτε η οτιδήποτε άλλο εκτός από το θεό (αναφορά του Μ.Cooper/2003 στον Guignon/2002 )και ο Sartr(1958) ότι «οι άλλοι είναι η κόλασή μου» ενώ οι Yalom (1980) kai Bugental(1981) ότι»το άτομο είναι απελπιστικά μόνο»Ο Yalom(1980) γράφει επίσης ότι «υπάρχει ένα αγεφύρωτο χάσμα ανάμεσα στο άτομο και τον κόσμο του».Η επίγνωση αυτής της μοναξιάς προκαλεί αίσθημα απομόνωσης ,άγχος και ανασφάλεια .Για να αντιμετωπίσουν το υπαρξιακό αυτό δεδομένο, τα άτομα αναπτύσσουν και σε αυτή την περίπτωση μηχανισμούς άμυνας που μπορεί να περιλαμβάνουν την προσπάθεια προσέλκυσης της προσοχής των άλλων ,συγχώνευσης με τους άλλους στο πλαίσιο ταύτισης με άλλον η συμμετοχής σε ομάδα, τη σεξουαλική εμμονή ,την ανάληψη ρόλου «σωτήρα» ,την επιδίωξη προστασίας της ύπαρξής τους μέσω της θρησκείας.
4. Περιορισμός της ελευθερίας και του άγχους διαχείρισής της. Με το γάμο το άτομο επιλέγει ένα συγκεκριμένο πλαίσιο δράσης που περιορίζει τις επιλογές του ,επομένως τον απαλλάσσει από το άγχος μιας ευρύτερης γκάμας επιλογών .Επίσης μπορεί να μεταθέτει ένα μέρος της ευθύνης των επιλογών στο απρόσωπο ζεύγος η την οικογένεια και να μοιράζεται τις συνέπειες των όποιων επιλογών.
Eνα τέταρτο υπαρξιακό δεδομένο είναι κατά τους υπαρξιστές η ελευθερία επιθυμίας ,θέλησης και επιλογών που έχει το άτομο σε κάθε στιγμή της ύπαρξής του. Αυτή η ελευθερία μπορεί να δημιουργεί έντονη ανησυχία και αναστάτωση .Προκειμένου να αποφύγουν τις επιλογές οι άνθρωποι γίνονται αναβλητικοί, , ενεργούν με βάση ιδιοτροπίες και παρορμήσεις και πολλές φορές προσπαθούν να «αναθέσουν» τις επιλογές σε άλλους (άτομα ,θεσμούς θεότητες ,άστρα, την τύχη κ.λ.π .-Yalom 1980).Για τον ίδιο λόγο, ουσιαστικά δηλαδή για να αποφύγουν την ελευθερία, οι άνθρωποι μπορεί να λειτουργούν αντιδραστικά η κομφορμιστικά.(R.May 1953).
Τα παραπάνω τέσσερα σημεία –οφέλη του γάμου, συμπίπτουν επομένως ουσιαστικά με τα υπαρξιακά δεδομένα η τις «θεμελιώδεις ανησυχίες»που σύμφωνα με τους υπαρξιακούς ψυχοθεραπευτές ,αντιμετωπίζουν όλα τα άτομα(Yalom 1980) και από τις οποίες πηγάζουν όλα τα άγχη μας. Στο πλαίσιο αυτό η επιλογή του γάμου μπορεί να αποτελεί σε μεγαλύτερο η μικρότερο βαθμό μια άμυνα σε ένα ,περισσότερα η και σε όλα τα υπαρξιακά δεδομένα που αναλύσαμε. Η Van Deurzen(2002),μια σημαντική Ολλανδή ψυχολόγος που ζει και εργάζεται στο Λονδίνο και θεωρείται ιδρύτρια της βρετανικής σχολής υπαρξιακής ανάλυσης, ισχυρίζεται ότι ενόψει των υπαρξιακών τους δεδομένων ,οι άνθρωποι αναπόφευκτα βιώνουν άγχος και στην προσπάθειά τους να το διώξουν προσπαθούν να αφεθούν στην ασφάλεια των κοινών πολιτισμικών πρακτικών(Cooper 2003).
Αν υποθέσουμε ότι πράγματι η επιλογή του γάμου πραγματοποιείται στο πλαίσιο μιας εν πολλοίς ασυνείδητης διαδικασίας άμυνας απέναντι σε κάποια υπαρξιακά δεδομένα, ενδέχεται να επέλθει περαιτέρω αύξηση του άγχους που προκαλούν οι υπαρξιακές ανησυχίες . Όπως επισημαίνουν οι υπαρξιακοί ψυχοθεραπευτές, ο τρόπος αντιμετώπισης αυτών των δεδομένων είναι για τα άτομα να αναγνωρίσουν την ύπαρξη αυτών των υπαρξιακών δεδομένων δηλαδή να έρθουν αντιμέτωποι με την απόλυτη απουσία νοήματος της ύπαρξης και όπως λέει ο Yalom να αποκτήσουν επίγνωση του γεγονότος ότι»δεν υπάρχει κανένα νόημα ,κανένα μεγαλειώδες σχέδιο του σύμπαντος, καμιά οδηγία για τη ζωή εκτός από αυτές που δημιουργεί το ίδιο το άτομο», να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα του θανάτου τους, να αναγνωρίσουν την αληθινή τους μοναξιά και ατομικότητα καθώς και να ανακαλύψουν ,να εδραιώσουν και να χρησιμοποιήσουν την ελευθερία τους.
Ως προσωποκεντρικός σύμβουλος, ,θεωρώ απαραίτητο να προσθέσω ότι ανεξάρτητα αν το άτομο οδηγείται η επηρεάζεται από τα υπαρξιακά του δεδομένα στην επιλογή του γάμου, αυτό δεν σημαίνει ότι η επιλογή αυτή δεν είναι φυσιολογική ,όπως το ίδιο ισχύει και για όποια επιλογή αντίθετη σε αυτή. Απλά έχοντας υπόψη μας πως περίπου μπορούν να αναπτύσσονται οι μηχανισμοί άμυνας απέναντι στα υπαρξιακά δεδομένα, ίσως μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ένα παραπάνω μέσο στην πορεία μας προς την προσωπική μας ωρίμανση και αυτογνωσία και τη σχέση μας με τους άλλους.
Γιώργος Λάγγας
Νοέμβριος 2009
BIΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ——————————————————————————————————————————————————————————————————
Yalom I. Existential Psychotherapy. Basic Books, .New York ,1980.
Bugental J.F.T.The Search of Authenticity, Irvington, New York,1981
Cooper Μ. Εxistential Psyhotherapies,Sage Publications.London 2003-στην Ελλάδα με τίτλο” Ο υπαρξισμος στην ψυχοθεραπεία” ,εκδόσεις Ασπρη Λέξη,Αθήνα, 2008 .
May R. Contributions of Existential Psychotherapy, Basic Books, New York ,1958.(in R.May ,E.Angel and H.F.Ellenberger, Existence: a new dimension in Psychiatry and Psychology.
