“Δεν μπορώ να τα εξηγήσω καλά όλα αυτά”, είπε ο Ντιπς.
“Τι δεν μπορείς να εξηγήσεις;”, ρώτησα.
“Όλα αυτά. Και σας. Δεν είστε μητέρα. Δεν είστε δασκάλα. Δεν είστε μέλος της λέσχης μπριτζ της μητέρας. Τι είστε;”
“Δεν μπορείς να συλλάβεις ακριβώς τι είδους άνθρωπος είμαι, ε;”, είπα.
“Όχι, δεν μπορώ”, είπε ο Ντιπς. Κούνησε τους ώμους. “Μα δεν έχει και σημασία”, είπε ,κοιτάζοντας αργά, ολόισια μέσα στα μάτια μου.
“Είστε η κυρία του θαυμάσιου δωματίου”. Ξαφνικά γονάτισε, πέρασε τα δάχτυλά του πάνω από το πόδι μου και κοίταξε προσεκτικά τις πλεχτές κάλτσες μου. “Είστε η κυρία με τις εκατοντάδες μικρές τρυπίτσες στις κάλτσες σας” είπε με ένα ξέσπασμα γέλιου.
……………………………………………………………………………………………………………………………
Ύστερα από δυόμισι χρόνια συνάντησα τον Ντιπς στο δρόμο.
“Γειά σας. Ξέρω ποιά είστε”, είπε.
“Ναι;”
“Α βέβαια! Είστε η κυρία του θαυμάσιου δωματίου με τα παιχνίδια” είπε. “Είστε η Δεσποινίς Α”.
“Ναι, είπα. Κι εσύ είσαι ο Ντιπς”.
“Μεγάλωσα τώρα, είπε. Θυμάμαι πάντως που ήμουν πολύ πολύ μικρός και ήρθα και σας είδα για πρώτη φορά. Θυμάμαι τα παιχνίδια, το κουκλόσπιτο και την άμμο και τους άνδρες και τις γυναίκες και τα παιδιά στον κόσμο που έφτιαξα. Θυμάμαι το νερό και τη μπογιά και τα πιάτα. Θυμάμαι το γραφείο μας και τα βιβλία μας και το μηχάνημα της ηχογράφησης. Και θυμάμαι πως παίζατε με μένα”.
“Τι παίζαμε Ντιπς;”
Ο Ντιπς έγειρε προς το μέρος μου. Τα μάτια του έλαμψαν. “Ό,τι έκανα, το κάνατε σεις, ψιθύρισε. Ό,τι έλεγα, το λέγατε”.
“Ώστε αυτό ήταν που γινότανε”, είπα.
“Ναι. <Αυτό είναι το δωμάτιό σου, Ντιπς>, μου είπατε. <Είναι όλο δικό σου. Διασκέδασε Ντιπς. Γλέντα. Κανείς δεν πρόκειται να σε πειράξει. Διασκέδασε!>”. Ο Ντιπς αναστέναξε. “Και πράγματι διασκέδασα. Ήταν η ωραιότερη εποχή της ζωής μου. Έχτισα τον κόσμο μου μαζί σας, στο δωμάτιο των παιχνιδιών. Θυμάστε;”
“Ναι, Ντιπς. Θυμάμαι”.
—————————————————————————————————————
Virginia Axline: “Ντιπς. Ένα παιδί αναζητάει τον εαυτό του”, Εκδόσεις Ταμάσος, 1985.
Στα παραπάνω αποσπάσματα, ο Ντιπς προσπαθεί να βάλει σε λέξεις την εμπειρία του από τις ώρες παιγνιοθεραπείας που είχε καθώς και από το πρόσωπο της παιγνιοθεραπεύτριάς του. Είναι φανερό οτι οι λέξεις δεν φτάνουν, όμως για εκείνον είναι πολύ σαφής η αίσθηση που πήρε από αυτή του την εμπειρία.
Κάπως έτσι αισθάνομαι και εγώ καθώς προσπαθώ να μεταφέρω σε μερικές κόλλες χαρτί το τι είναι αυτό που βιώνει μια παιγνιοθεραπεύτρια και μια ειδικός θεραπευτικού παιχνιδιού με τα παιδιά και ποιά είναι τα χαρακτηριστικά της θεραπευτικής σχέσης που δημιουργείται. Ευτυχώς για μένα, η θαυμάσια παιγνιοθεραπεύτρια του Ντιπς, Virginia Axline, κατάφερε να το κάνει με τέτοια σαφήνεια ώστε τα γραπτά και το παράδειγμά της να οδηγήσουν στην δημιουργία μιας ξεχωριστής σχολής παιγνιοθεραπείας : της προσωποκεντρικής παιγνιοθεραπείας.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή:
Τι είναι άραγε η παιγνιοθεραπεία; Πρόκειται για μια θεραπευτική προσέγγιση η οποία βασίζεται στην κοινή γνώση οτι το παιχνίδι είναι το φυσικό μέσο έκφρασης των παιδιών. Το παιδί χρησιμοποιεί το παιχνίδι για να εκφράσει και επεξεργαστεί τα συναισθήματα και τα προβλήματά του όπως ένας ενήλικας χρησιμοποιεί το λόγο στην ατομική του ψυχοθεραπεία. Η παιγνιοθεραπεία μπορεί να είναι κατευθυντική : η θεραπεύτρια αναλαμβάνει την ευθύνη για καθοδήγηση και ερμηνεία, ή μπορεί να είναι μη κατευθυντική: η θεραπεύτρια επιτρέπει στο παιδί να αναλάβει την ευθύνη και την καθοδήγηση της δικής του διαδικασίας.
Η προσωποκεντρική παιγνιοθεραπεία είναι μη κατευθυντική. Βασίζεται στη θεωρία προσωπικότητας και θεραπείας του Carl Rogers, της οποίας η βασική πίστη και φιλοσοφία είναι οτι μέσα σε κάθε ζωντανό οργανισμό υπάρχει μια παντοδύναμη τάση για επιβίωση, διαφοροποίηση, ανάπτυξη, ωρίμανση και ανεξαρτητοποίηση. Η τάση αυτή εργάζεται αδιάκοπα για την πραγμάτωση του οργανισμού αλλά χρειάζεται το “κατάλληλο έδαφος” για να “ευδοκιμήσει”. Όπως ένα φυτό χρειάζεται ήλιο, βροχή και πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά χώμα για να αναπτύχθει στο μάξιμουμ των δυνατοτήτων του, έτσι και ένα πρόσωπο χρειάζεται να νιώθει οτι μπορεί να είναι ο εαυτός του, ο,τι και αν σημαίνει αυτό την κάθε δεδομένη στιγμή, οτι ο εαυτός αυτός γίνεται κατανοητός και αποδεκτός χωρίς όρους από τους άλλους και τον ίδιο, καθώς και οτι η ύπαρξή του είναι άξια σεβασμού. Όσο πιο κοντά στο ιδανικό είναι οι συνθήκες γύρω του, τόσο περισσότερο απελευθερώνεται η τάση πραγμάτωσής του και τόσο περισσότερο οδηγείται στην εκπλήρωση του δυναμικού του. Όταν οι συνθήκες δεν είναι ευνοικές, τότε η τάση πραγμάτωσης θα βρει άλλους, πιο “υπόγειους” τρόπους να προσπαθήσει να εκπληρώσει το δυναμικό του εαυτού. Όπως ακριβώς ένα δέντρο κάποιες φορές αναγκάζεται να στραβώσει τον κορμό του για να στρέψει τα κλαδιά και τα φύλλα του προς το φως του ήλιου όπου και αν αυτό βρίσκεται, έτσι κι ένας άνθρωπος αναγκάζεται να στρεβλώσει την οπτική και τη συμπεριφορά του για να μπορέσει να επιβιώσει και να αναπτυχθεί σε έναν εχθρικό κόσμο.
Τα παιδιά αγωνίζονται να είναι ξεχωριστά πρόσωπα μέσα στο περιβάλλον που ζουν και μεγαλώνουν. Αν δεν καταφέρουν να το πετύχουν με ένα νόμιμο τρόπο, θα βρουν εναλλακτικές λύσεις. Ένα παιδί που έχει κρίσεις οργής, που πειράζει σκόπικα και ενοχλητικά τους γύρω του, που μουτρώνει, είναι αποτραβηγμένο και χάνεται στις ονειροπολήσεις του, μπλέκεται σε καβγάδες, προσπαθεί να σοκάρει τους γύρω του με τη συμπεριφορά του είναι ένα παιδί που υπερασπίζεται κάθε στιγμή το δικαίωμά του να είναι ένα μοναδικό πρόσωπο σε αυτό τον κόσμο.
Η προσωποκεντρική παιγνιοθεραπεία, σύμφωνα με την Virginia Axline, είναι η ευκαιρία που προσφέρεται σε ένα παιδί να βιώσει την ανάπτυξη κάτω από τις πιο ιδανικές συνθήκες. Μέσα στην ασφάλεια του δωματίου παιγνιοθεραπείας, το παιδί είναι το πιο σημαντικό πρόσωπο. Αυτό έχει τον έλεγχο της κατάστασης και του εαυτού του. Κανένας δεν του λέει τι να κάνει, δεν το κριτικάρει, δεν του γκρινιάζει, δεν του προτείνει λύσεις ή το σπρώχνει προς μια κατεύθυνση, δεν εισβάλει στον προσωπικό του χώρο. Το παιδί βρίσκεται στο δικό του κόσμο όπου μπορεί να πει οτιδήποτε θελήσει ή και να μη μιλήσει, να παίξει με τα παιχνίδια με όποιο τρόπο αποφασίσει ή να μην τα αγγίξει καν, να εκφράσει οποιοδήποτε συναίσθημα αναδυθεί ή να παραμείνει παγερά ανέκφραστο, και παρόλα αυτά αλλά και για όλα αυτά, να γίνει απόλυτα αποδεκτό.
Είναι μια μοναδική εμπειρία για ένα παιδί να ανακαλύπτει οτι σε αυτό τον ιδιαίτερο χώρο μαζί με αυτόν τον παράξενο ενήλικα , ξαφνικά εξαφανίζονται οι εντολές, οι επιπλήξεις, οι περιορισμοί(όχι όμως τα όρια), οι αποδοκιμασίες και αντικαθίστανται από την αποδοχή χωρίς όρους και την άδεια να είναι ο εαυτός του. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, συχνά αναδύονται ποικίλα συναισθήματα και το παιδί τα κοιτά κατά πρόσωπο, μαθαίνει να τα ελέγχει ή αποφασίζει να τα εγκαταλείψει. Σιγά σιγά ανακαλύπτει την προσωπική του δύναμη και την δυνατοτητα να σκέφτεται για τον εαυτό του, να παίρνει τις δικές του αποφάσεις και να μεγαλώνει ψυχολογικά.
Ποιά είναι τα χαρακτηριστικά όμως μιας προσωποκεντρικής παιγνιοθεραπεύτριας; Σύμφωνα με την Axline, αυτό που κάνει τη διαφορά επάνω της είναι η στάση της απέναντι στο παιδί. Η στάση αυτή χαρακτηρίζεται από εγρήγορση, ευαισθησία και μια συνεχή αναγνώριση αυτών που το παιδί κάνει ή λέει. Μια ιδανική παιγνιοθεραπεύτρια είναι γεμάτη κατανόηση , με γνήσιο ενδιαφέρον για το παιδί, επιτρέπει και αποδέχεται διαρκώς. Σέβεται το παιδί γιατί πιστεύει βαθιά στην εγγενή τάση πραγμάτωσής του, γιατί εμπιστεύεται οτι είναι άξιο της ευθύνης του εαυτού του ανάλογα με το ηλικιακό του στάδιο. Γι’ αυτό και του συμπεριφέρεται με ειλικρίνεια και αυθεντικότητα. Δεν κάνει πράγματα για εκείνο, υποδηλώνοντας έλλειψη εμπιστοσύνης οτι μπορεί να τα καταφέρει μόνο του. Ποτέ δεν γελά με αυτό. Μαζί με αυτό, ναι, αλλά όχι με αυτό. Η στάση αυτή χρειάζεται να γίνει κομμάτι της προσωπικότητας της θεραπεύτριας. Ένας τρόπος ύπαρξης για την ίδια.
ΠΗΓΕΣ:
Virginia M. Axline : Dibs in search of self.
Virginia M. Axline : Play Therapy.
Κατερίνα Τσομή
Προσωποκεντρική σύμβουλος ψυχικής υγείας και ειδικός θεραπευτικού παιχνιδιού
