Ο όρος “διαταραχή διαδικτυακού εθισμού” παρουσιάζει προβλήματα σχετικά με τον ορισμό του καθώς υπάρχουν διάφορες προτάσεις σχετικά με το αν υπάρχει ως όρος, αν μπορεί να χαρακτηριστεί ως εθισμός, ακόμα και αν υφίσταται ως διαταραχή.
Κατά καιρούς εμφανίζονται διάφορες παραλλαγές στην ονομασία του. Οι πιο πρόσφατες είναι η προβληματική χρήση διαδικτύου (problematic internet use) και η καταναγκαστική χρήση διαδικτύου (compulsive internet use).
Οι όροι αυτοί αποφεύγουν τον όρο “εθισμό”, υπονοούν διαταραχή ελέγχου των παρορμήσεων, και δεν περιορίζονται σε μία μόνο αιτία αλλά περιγράφουν, αντανακλούν μια γενική κατάσταση υπερχρήσης του υπολογιστή που παρεμβαίνει στην καθημερινότητα.
Πρόσφατα το DSM-5 δεν τον περιέλαβε ως διαταραχή κυρίως γιατί δεν υπάρχει ξεκάθαρος ορισμός και ξεκάθαρος τρόπος μελέτης του.
Για την καλύτερη κατανόηση του φαινομένου έχει γίνει μία προσπάθεια διαχωρισμού του όρου σε επιμέρους κατηγορίες σχετικά με το υλικό, το περιεχόμενο του διαδικτύου. Αντί να θεωρηθεί πως υπάρχει εθισμός ή υπερχρήση του διαδικτύου γενικά, προτείνονται κατηγορίες υλικού, περιεχομένων του διαδικτύου που κάποιοι μπορεί να εθιστούν. Με άλλα λόγια, ο εθισμός μπορεί να συμβεί με το υλικό ή τα περιεχόμενα και όχι με το μέσο. Το διαδίκτυο είναι ο χώρος, το πλαίσιο μέσα στον οποίο συμβαίνει η εξαρτητική συμπεριφορά. Το γεγονός ότι κάποιοι χρήστες μπορεί να εθιστούν σε κάποια περιεχόμενα του διαδικτύου δεν σημαίνει πως είναι εθισμένοι στο διαδίκτυο αλλά πως είναι υπέρμετροι χρήστες.
Οι κατηγορίες που προτείνονται είναι οι εξής:
- Κυβερνο-σεξουαλικός εθισμός (Cyber-sex Addiction) – Καταναγκαστική χρήση διαδικτυακού πορνογραφικού υλικού, ιστοσελίδων γνωριμιών και συζήτησης (chat-rooms) ή ερωτικών φαντασιώσεων που έχει αρνητική επίδραση στις σημαντικές, κοντινές σχέσεις του ατόμου.
- Κυβερνο-σχεσιακός εθισμός (Cyber-relationship Addiction) – Εθισμός στα κοινωνικά δίκτυα, στους χώρους συζήτησης (chat-rooms), στην ανταλλαγή μηνυμάτων και γραπτών μηνυμάτων σε σημείο οι διαδικτυακοί φίλοι να γίνονται πιο σημαντικοί από τις σχέσεις με τους κανονικούς, μη διαδικτυακούς φίλους και συγγενείς.
- Διαδικτυακές παρορμήσεις (Net compulsions) – Καταναγκαστικό Διαδικτυακό Παιχνίδι, τζόγος ή συμμετοχή σε ιστοσελίδες με δημοπρατήσεις (π.χ. ebay) που συχνά οδηγούν σε οικονομικά και εργασιακά προβλήματα.
- Υπερφόρτωση Πληροφοριών (Information Overload) – Καταναγκαστική αναζήτηση ή/και συλλογή πληροφοριών που οδηγεί σε μείωση της εργασιακής απόδοσης και μείωση των κοινωνικών συναναστροφών με φίλους και συγγενείς.
- Εθισμός στο Υπολογιστή (Computer Addiction) – Καταναγκαστικό παιχνίδι ή προγραμματισμός.
Υπάρχουν κάποιοι παράγοντες που μπορεί να αυξάνουν τις πιθανότητες για κάποιον να εθιστεί στο διαδίκτυο.
Όταν κάποιος/κάποια υποφέρει από άγχος. Μπορεί να γίνεται υπέρμετρη χρήση του διαδικτύου ως τρόπος διαφυγής από τα προβλήματα και τους φόβους Επιπλέον, μία διαταραχή άγχους όπως η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, μπορεί να οδηγήσει σε ψυχαναγκαστική χρήση του διαδικτύου.
Όταν κάποιος/κάποια έχει κατάθλιψη. Το διαδίκτυο μπορεί να είναι μία απόδραση από τα καταθλιπτικά συναισθήματα, αλλά η παρατεταμένη χρήση του μπορεί να έχει αντίθετα αποτελέσματα όπως απομόνωση, στρες και μοναξιά.
Όταν κάποιος/κάποια έχει κάποια άλλη μορφή εθισμού. Πολλοί εθισμένοι στο διαδίκτυο έχουν και κάποιον άλλον εθισμό στο αλκοόλ, στον τζόγο, στα ναρκωτικά ή στο σεξ.
Όταν κάποιος/κάποια δεν έχει κοινωνική υποστήριξη. Οι εθισμένοι στο διαδίκτυο, συχνά χρησιμοποιούν τα κοινωνικά δίκτυα, τις ιστοσελίδες γνωριμιών, τα γραπτά μηνύματα ή το διαδικτυακό παιχνίδι, ως έναν ασφαλή τρόπο να δημιουργούν και να έχουν σχέσεις μέσα στις οποίες νιώθουν πιο σίγουροι.
Όταν κάποιος/κάποια είναι στην εφηβεία και δεν είναι ευτυχισμένος/νη. Στο διαδίκτυο κάποιος/κάποια μπορεί να νιώθει πιο άνετα και σίγουρος/η για τον εαυτό του/της και να νιώθει πως ταιριάζει καλύτερα από ότι στις “πραγματικές” σχέσεις.
Όταν κάποιος/α είναι λιγότερο κινητικός/η ή λιγότερο κοινωνικά ενεργός/η από παλαιότερα. Κάποια κινητική δυσκολία, η δημιουργία οικογένειας, η ύπαρξη παιδιού, εργασιακά θέματα, μπορούν να δυσκολεύουν την κοινωνική συναναστροφή αυξάνοντας την χρήση του διαδικτύου.
Όταν κάποιος/α έχει έντονο στρες. Κάποιοι χρησιμοποιούν το διαδίκτυο για να ανακουφιστούν από το στρες, αλλά όσο πιο πολύ χρήση γίνεται, τόσο πιο πολύ αυξάνονται τα επίπεδα.
Τα σημάδια και τα συμπτώματα του εθισμού στο διαδίκτυο διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Δεν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο όριο ωρών χρήσης ή αριθμός μηνυμάτων που να δείχνουν εθισμό.
Υπάρχουν όμως κάποιες γενικές ενδείξεις που ίσως δείχνουν προβληματική χρήση.
- Υπεραπασχόληση με το διαδίκτυο. Συνεχείς σκέψεις για την χρήση ή για τις δραστηριότητες στο διαδίκτυο, ανυπομονησία για την επόμενη φορά που θα συμβεί.
- Χάνεται η αίσθηση της ώρας κατά την οποία είσαστε στο διαδίκτυο. Συμβαίνει συχνά να είσαστε στο διαδίκτυο παραπάνω ώρα από ότι νομίζατε και από ότι θέλατε; Μήπως τα λίγα λεπτά γίνονται λίγες ώρες; Ενοχλείστε ή θυμώνετε αν διακοπεί η ώρα ή η δραστηριότητα που κάνετε στο διαδίκτυο;
- Δυσκολία στην ολοκλήρωση εργασιών και υποχρεώσεων στην δουλεία και στο σπίτι. Μένουν πίσω δουλειές του σπιτιού ή υποχρεώσεις του νοικοκυριού, π.χ. πλυντήριο, ψώνια, λόγο της ώρας που περνάτε στο διαδίκτυο; Δουλεύετε πιο αργά το βράδυ πιο συχνά από ότι συνηθίζατε για να ολοκληρώσετε μία εργασία ή υποχρέωσή σας γιατί δεν προλαβαίνετε; Μήπως καθόσαστε ακόμα πιο αργά για να μείνετε μόνοι/ες στο σπίτι και να χρησιμοποιήσετε το διαδίκτυο ελεύθερα;
- Απομόνωση από την οικογένεια και τους φίλους. Μειώνεται η κοινωνική σας ζωή και δραστηριότητες λόγο των ορών που περνάτε στο διαδίκτυο; Αμελείτε τους φίλους και τους συγγενείς μας; Νιώθετε πως οι φίλοι σας ή και ο/η σύντροφός σας δεν σας καταλαβαίνουν όπως οι διαδικτυακοί σας φίλοι;
- Αίσθημα ενοχής ή είσαστε απολογητικοί για το πως χρησιμοποιείτε το διαδίκτυο. Ακούτε συχνά παρατηρήσεις και παράπονα για τις ώρες που είστε στο διαδίκτυο ή για το ότι παραμελείτε ανθρώπους και υποχρεώσεις; Μήπως ψεύδεστε στο αφεντικό ή στους φίλους ή στην/στον σύντροφό σας για τις ώρες και την δραστηριότητα σας στο διαδίκτυο;
- Αίσθημα ευφορίας κατά την διάρκεια των διαδικτυακών δραστηριοτήτων. Χρησιμοποιείτε το διαδίκτυο για ως διέξοδο όταν είστε αγχωμένος/νη, πιεσμένος/νη, λυπημένος/νη, ή ως σεξουαλική διέγερση ή ευχαρίστηση ή ικανοποίηση;
- Πολλαπλές αποτυχημένες προσπάθειες ελέγχου ή περιορισμού των ωρών και των δραστηριοτήτων στο διαδίκτυο.
- Αίσθημα έντασης, ενόχλησης, ανησυχίας, κατάθλιψης κατά την προσπάθεια ελλάτωσης της χρήσης του διαδικτύου.
Υπάρχουν και σωματικά συμπτώματα που μπορεί να προκληθούν από την υπερχρήση του διαδικτύου.
- Σύνδρομο Καρπιαίου Σωλήνα, πόνος και μούδιασμα του καρπού και της παλάμης.
- Ξηρά μάτια και θολωμένη όραση.
- Πόνοι στην πλάτη και στον αυχένα. Έντονοι πονοκέφαλοι.
- Διαταραχές στον ύπνο.
- Έντονη απώλεια ή αύξηση βάρους.
Τι μπορεί να κάνει κάποιος/α που νομίζει πως κάνει υπερχρήση του διαδικτύου. Υπάρχουν τρία βασικά πράγματα.
Το πρώτο που χρειάζεται να κάνει είναι να προσπαθήσει να αναγνωρίσει όποια θέματα μπορεί να υποστηρίζουν την διαδικτυακή εξάρτηση. Για παράδειγμα, αν υπάρχει έντονο στρες και άγχος στην ζωή κάποιου/ας ή έντονα καταθλιπτικά συναισθήματα, η έντονη χρήση του διαδικτύου μπορεί να έχει ανακουφιστικά αποτελέσματα. Επίσης αν υπάρχει ιστορικό με κάποιο προηγούμενο εθισμό σε ναρκωτικά ή αλκοόλ ή όπου άλλου, ίσως το διαδίκτυο μπορεί να επιφέρει αυτό του “μούδιασμα” που αυτές οι ουσίες προκαλούσαν.
Το δεύτερο που χρειάζεται να αναλογιστεί κάποιος/α είναι αν νιώθει άβολα όταν σχετίζεται με άλλους ανθρώπους. Αν κάποιος/α νιώθει έντονο άγχος, ντροπή, ανεπάρκεια, αν νιώθει λιγότερο ελκυστικός/η, αν νιώθει πως δεν μπορεί να ενταχθεί στο κοινωνικό πλαίσιο, ότι δεν μπορεί να κάνει κοντινές σχέσεις και οτιδήποτε άλλο τον/την αποτρέπει από το να έχει κοινωνικές επαφές, ίσως το διαδίκτυο προσφέρει μία ασφαλή εναλλακτική. Αν συμβαίνει κάτι τέτοιο ίσως χρειάζεται να ασχοληθεί με την δυσκολία αυτή με πιο εντατικό τρόπο ζητώντας βοήθεια από ειδικούς ή από τον κοινωνικό του περιβάλλον.
Και αυτό είναι το τρίτο σημείο που χρειάζεται προσοχή. Όσες περισσότερες σχέσεις έχουμε στην προσωπική, πραγματική ζωή, τόσο λιγότερη ανάγκη έχουμε τος διαδικτυακές μας σχέσεις. Η ενασχόληση και η καλλιέργεια ατών των σχέσεων θα μειώσει το χρόνο και την ανάγκη για εικονική ζωή. Αν δεν υπάρχουν αυτήν την στιγμή αρκετές σχέσεις, ίσως η αναζήτηση ομάδων ανθρώπων με κοινά ενδιαφέροντα, π.χ. αθλήματα, χόμπι, μπορεί να φέρει νέες σχέσεις αλλά και συναναστροφή με περισσότερους ανθρώπους.
Τι μπορείτε να κάνετε αν κάποιος φίλος/η νομίζεται πως κάνει υπερχρήση του διαδικτύου.
- Να είστε σωστό μοντέλο. Να διαχειρίζεστε την χρήση του σωστά στην προσωπική σας ζωή.
- Να γνωρίσετε στον φίλο/η σας άτομα που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο φυσιολογικά.
- Προτείνετε στον φίλο/η σας μη-διαδικτυακές δραστηριότητες.
- Μιλήστε του/της για την ανησυχία σας σχετικά με τον τρόπο που χρησιμοποιεί το διαδίκτυο.
- Υποστηρίξτε την διάθεσή του/της να αλλάξει σε περίπτωση που καταλάβει πως έχει πρόβλημα.
- Παροτρύνετε τον/την να αναζητήσει επαγγελματική συμβουλευτική.
Τι μπορείτε να κάνετε για να βοηθήσετε άτομα στην εφηβεία.
Η απαγόρευση και ο αυστηρός περιορισμός δεν θα βοηθήσουν καθώς θα διεγείρουν τα “επαναστατικά” αντανακλαστικά του έφηβου/ης, οδηγώντας σε αντίθετα αποτελέσματα.
Αυτό που μπορεί να κάνει ένας γονιός είναι να εποπτεύει την χρήση των κινητών, των tablets, του υπολογιστή, την δραστηριότητα του έφηβου/ης στο διαδίκτυο.
Σε περίπτωση που αντιληφθείτε πως υπάρχει πρόβλημα μπορείτε να κάνετε τα εξής:
- Ενθαρρύνετε το παιδί για άλλες κοινωνικές δραστηριότητες και ενδιαφέροντα. Προσπαθήστε να “απομακρύνετε” το παιδί από την οθόνη. Προσφέρετε του την δυνατότητα να αποκτήσει χόμπι, να ενταχθεί σε ομάδες ή να κάνει αθλητισμό.
- Εποπτεύετε την χρήση του υπολογιστή και καθορίστε ξεκάθαρα όρια. Περιορίστε την χρήση του υπολογιστή ή του tablet σε ένα κοινό χώρο του σπιτιού όπου θα μπορείτε να ελέγχετε τις διαδικτυακές του δραστηριότητες και τον χρόνο χρήσης. Σε αυτό θα πρέπει να ακολουθήσετε και εσείς καθώς αν δεν έχετε όρια εσείς θα είναι δύσκολο να υπάρξουν στο παιδί.
- Χρησιμοποιήστε εφαρμογές (Apps) για να περιορίσετε την χρήση του στο τηλέφωνο ή στο tablet. Επειδή είναι δύσκολο να εποπτεύετε την χρήση του τηλεφώνου του ή του tablet, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε εφαρμογές που περιορίζουν την χρήση των δεδομένων, ή περιορίζουν την περιήγηση στο διαδίκτυο, ή την αποστολή μηνυμάτων σε συγκεκριμένες ώρες της ημέρας. Οι εταιρίες παροχής διαδικτύου και κινητής τηλεφωνίας διαθέτουν εφαρμογές γονικού ελέγχου αλλά υπάρχουν και άλλες τις οποίες μπορείτε να αναζητήσετε.
- Μιλήστε στο παιδί σας για την ύπαρξη άλλων λόγων που χρησιμοποιεί υπερβολικά το διαδίκτυο. Η κατάχρηση του διαδικτύου μπορεί να είναι σημάδι κάποιας άλλης κατάστασης που περνάει το παιδί όπως δυσκολίες με την αυτοεικόνα του, δυσκολίες να ενταχτεί στο περιβάλλον του ή δυσκολίες στις σχέσεις του. Επίσης μπορεί να έχεις άγχος για κάτι ή να έχει συμβεί κάποια μεγάλη σημαντική αλλαγή στην ζωή του.
- Ζητήστε βοήθεια. Συνήθως οι έφηβοι αντιδρούν σε αυτά που τους λένε οι γονείς. Αν ακούσουν τα ίδια πράγματα από κάποιον άλλον μπορεί να είναι πιο εύκολο να τα κατανοήσουν. Ίσως ένα μέλος της οικογένειας ή κάποιος φίλος που εμπιστεύεται, ένας προπονητής ή κάποιος/α καθηγήτρια μπορεί να προσπαθήσει να του μιλήσει. Αν νιώθετε πως χρειάζεστε βοήθεια μην διστάσετε να απευθυνθείτε σε κάποιον/α ειδικό.
Για περισσότερες πληροφορίες
www.youth-health.gr
Πηγές
