12 γνωστικές προκαταλήψεις που χρειάζεται να γνωρίζουμε

12 γνωστικές προκαταλήψεις που χρειάζεται να γνωρίζουμε

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι ικανός για 1016 διεργασίες ανά δευτερόλεπτο, γεγονός που τον καθιστά πολύ πιο ισχυρό από οποιονδήποτε υπολογιστή που υπάρχει σήμερα. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι εγκέφαλοί μας δεν έχουν σημαντικούς περιορισμούς. Η ταπεινή αριθμομηχανή μπορεί να κάνει μαθηματικά πολύ καλύτερα από ό, τι μπορούμε εμείς, και οι αναμνήσεις μας συνήθως δεν είναι ακριβείς και σωστές και επιπλέον είμαστε επιρρεπείς σε γνωστικές προκαταλήψεις, αυτές τις ενοχλητικές δυσλειτουργίες στον τρόπο σκέψης μας που μας προκαλούν να παίρνουμε αμφισβητήσιμες αποφάσεις και να βγάζουμε εσφαλμένα συμπεράσματα . Παρακάτω παρουσιάζονται 12 από τις πιο συνηθισμένες και ολέθριες γνωστικές προκαταλήψεις που πρέπει να γνωρίζουμε.

Πριν αρχίσουμε, είναι σημαντικό να γίνει διάκριση ανάμεσα στις γνωστικές προκαταλήψεις και τις λογικές πλάνες. Μια λογική πλάνη είναι ένα λάθος στην λογική επιχειρηματολογία (π.χ. ad hominem επιθέσεις, κυκλική επιχειρηματολογία, η προσφυγή στη βία, κλπ). Μια γνωστική προκατάληψη, από την άλλη πλευρά, είναι ένα έλλειμμα ή ένα ελάττωμα ή ένας περιορισμός στον τρόπο σκέψης μας – ένα ελάττωμα στη κριτική μας, στην αξιολόγηση μας, που προκύπτει από λάθη της μνήμης, από κοινωνικές προκαταλήψεις και ανακρίβειες (όπως στατιστικά σφάλματα ή λανθασμένη αίσθηση της πιθανότητας).

Κάποιοι κοινωνικοί ψυχολόγοι πιστεύουν πως οι γνωστικές προκαταλήψεις μας βοηθούν να επεξεργαστούμε τις πληροφορίες πιο αποτελεσματικά, ειδικά σε επικίνδυνες καταστάσεις. Όμως, μας οδηγούν να κάνουμε και σοβαρά λάθη. Μπορεί να είμαστε επιρρεπείς σε τέτοιου είδους λάθη, αλλά τουλάχιστον χρειάζεται να το γνωρίζουμε.

Προκατάληψη αυτοεπιβεβαίωσης,

Μας αρέσει να συμφωνούμε με τους ανθρώπους που συμφωνούν μαζί μας. Είναι ο λόγος που επισκεπτόμαστε μόνο ιστοσελίδες που εκφράζουν τις πολιτικές και κοινωνικές απόψεις μας, και για αυτό συνήθως έχουμε σχέση με ανθρώπους που έχουν παρόμοιες απόψεις και γούστα. Έχουμε την τάση να βγάζουμε εκτός τα άτομα, τις ομάδες και τις πηγές ειδήσεων που μας κάνουν να νιώθουμε άβολα ή ανασφαλείς για τις απόψεις μας – κάτι που ο ψυχολόγος B. F. Skinner ονομάζει γνωστική ασυμφωνία. Είναι αυτός τρόπος συμπεριφοράς που οδηγεί στην προκατάληψη αυτοεπιβεβαίωσης ή στην προδιάθεση αυτοεπιβεβαίωσης – η συχνά ασυνείδητη πράξη να αναφέρουμε, να συγκρατούμε, να χρησιμοποιούμε μόνο εκείνες τις  προοπτικές που τροφοδοτούν και επιβεβαιώνουν προϋπάρχουσες απόψεις μας, ενώ ταυτόχρονα να αγνοούμε ή να απορρίπτουμε απόψεις – όσο ισχυρές ή έγκυρες – που απειλούν την κοσμοθεωρία μας . Και παραδόξως, το Διαδίκτυο έχει ενισχύσει την τάση αυτήν.

Προκατάληψη Ομάδας

Κάπως παρόμοια με την προκατάληψη αυτοεπιβεβαίωσης, είναι η προκατάληψη της ομάδας, μια έκφραση της έμφυτης φυλετικής τάσης μας. Και περιέργως, μεγάλο μέρος αυτής της επίδρασης μπορεί να έχει να κάνει με την ωκυτοκίνη, την λεγόμενη “ορμόνη της αγάπης”. Αυτός ο νευροδιαβιβαστής, ενώ βοηθάει να δημιουργήσουμε ισχυρούς και στενούς δεσμούς με τους ανθρώπους της  ομάδα μας, κάνει ακριβώς το αντίθετο για εκείνους που είναι έξω οπό αυτήν, κάνοντας μας επιφυλακτικούς, καχύποπτους, φοβισμένους ακόμα και περιφρονητικούς απέναντι τους. Τελικά, η προκατάληψη της ομάδας μας οδηγεί να υπερεκτιμούμε τις ικανότητες και τις άξιες της ομάδας μας, σε βάρος ανθρώπων που πραγματικά δεν ξέρουμε αλλά είναι έκτος αυτής.

Η πλάνη του τζογαδόρου

Μπορεί να λέγεται πλάνη, αλλά είναι περισσότερο ένα πρόβλημα στον τρόπο σκέψης μας. Έχουμε την τάση να θεωρούμε πολύ σημαντικά και με ιδιαίτερο βάρος προηγούμενα γεγονότα, πιστεύοντας ότι με κάποιο τρόπο αυτά θα επηρεάσουν μελλοντικές εκβάσεις. Το κλασικό παράδειγμα είναι το πέταγμα του νομίσματος. Μετά από πέντε συνεχόμενες φορές που έρχεται κόρωνα, για παράδειγμα, κλίνουμε να προβλέπουμε αύξηση της πιθανότητας ότι την επόμενη φορά θα έρθει γράμματα – ότι οι πιθανότητες θα πρέπει σίγουρα να ευνοούν τα γράμματα. Αλλά στην πραγματικότητα, οι πιθανότητες είναι ακόμα 50/50. Όπως λένε οι στατιστικολόγοι, τα αποτελέσματα κάθε πετάγματος είναι στατιστικά ανεξάρτητα και η πιθανότητα για κάθε ενδεχόμενο είναι ακόμα 50%.
Σχετική είναι επίσης η προκατάληψη θετικής προσδοκίας – η οποία ενισχύει τον εθισμό στα τυχερά παιχνίδια. Είναι η αίσθηση ότι η τύχη μας θα αλλάξει τελικά και ότι η καλή τύχη είναι στο δρόμο. Ομοίως, είναι το ίδιο συναίσθημα που έχουμε, όταν ξεκινούμε μια νέα σχέση και πιστεύουμε ότι θα είναι καλύτερη από την προηγούμενη.

Εκλογίκευση μετά την αγορά

Θυμάστε κάποια φορά που αγοράσατε κάτι εντελώς περιττό, ελαττωματικό, ή υπερβολικά ακριβό, και στη συνέχεια εκλογικεύσατε την αγοράς σας σε τέτοιο βαθμό ώστε να πείσετε τον εαυτό σας ότι ήταν μια πολύ καλή και χρήσιμη αγορά; Ακριβώς αυτή είναι η εκλογίκευση μετά την αγορά στην πράξη – ένα είδος ενσωματωμένου μηχανισμού που μας κάνει να αισθανόμαστε καλύτερα όταν παίρνουμε μία κακή απόφαση.  Επίσης είναι γνωστό και ως Σύνδρομο της Στοκχόλμης του Αγοραστή, ένας ασυνείδητος τρόπος να δικαιολογούμε τις αγορές μας – ιδιαίτερα τις δαπανηρές. Κοινωνικοί ψυχολόγοι λένε ότι πηγάζει από την αρχή της δέσμευσης, της ψυχολογικής επιθυμίας μας να παραμένουμε γνωστικά συνεπείς και να αποφεύγουμε την κατάσταση γνωστικής ασυμφωνίας.

Παραμέληση πιθανότητας

Πολλοί λίγοι από εμάς έχουν πρόβλημα να κυκλοφορούν με αυτοκίνητο, αλλά πολλοί από εμάς φοβόμαστε το  αεροπλάνο. Το πέταγμα στον αέρα είναι μια εντελώς αφύσικη και φαινομενικά επικίνδυνη δραστηριότητα για τους ανθρώπους. Ωστόσο, σχεδόν όλοι μας γνωρίζουμε και αναγνωρίζουμε το γεγονός ότι η πιθανότητα θανάτου σε αυτοκινητιστικό ατύχημα είναι σημαντικά μεγαλύτερη από αυτή σε αεροπορικό δυστύχημα – αλλά το μυαλό μας δεν μπορεί να απαλλαχτεί από αυτόν τον παράλογο φόβο (στατιστικά, έχουμε 1 στις 84 πιθανότητες να πεθάνουμε σε τροχαίο δυστύχημα, σε σύγκριση με 1 στις 5.000 πιθανότητες να πεθάνουμε σε ένα αεροπορικό δυστύχημα, ενώ άλλες πηγές αναφέρουν αποδόσεις τόσο υψηλές όσο 1 στις 20.000). Είναι το ίδιο φαινόμενο που μας κάνει να ανησυχούμε να μην σκοτωθούμε σε τρομοκρατική ενέργεια, σε αντίθεση με κάτι πολύ πιο πιθανό, όπως το να πέσουμε από τις σκάλες ή να δηλητηριαστούμε τυχαία.

Αυτό το φαινόμενο η κοινωνική ψυχολόγος Cass Sunstein αποκαλεί παραμέληση πιθανότητας – την αδυναμία μας να βιώνουμε την κατάλληλη αίσθηση κίνδυνου και ρίσκου – που συχνά μας οδηγεί να μεγαλοποιούμε σχετικά αβλαβείς κινδύνους, ενώ μας αναγκάζει να υπερεκτιμούμε τους πιο επικίνδυνους.

Προκατάληψη παρατηρητικής επιλογής

Είναι η κατάσταση όπου ξαφνικά διαπιστώνουμε πράγματα που δεν είχαμε προσέξει αρκετά πριν – αλλά λανθασμένα υποθέτουμε ότι η συχνότητα τους έχει αυξηθεί. Ένα τέλειο παράδειγμα είναι αυτό που συμβαίνει αφού αγοράσουμε ένα νέο αυτοκίνητο και ανεξήγητα αρχίσουμε να βλέπουμε το ίδιο αυτοκίνητο σχεδόν παντού. Ένα παρόμοιο φαινόμενο συμβαίνει σε έγκυες γυναίκες που παρατηρούν ξαφνικά πόσες άλλες έγκυες γυναίκες υπάρχουν γύρω τους, ή όταν συναντάμε ένα μοναδικό αριθμό ή ακούμε ένα τραγούδι. Δεν είναι ότι αυτά τα πράγματα εμφανίζονται πιο συχνά, είναι ότι έχουμε (για οποιοδήποτε λόγο) επιλεγμένο το στοιχείο αυτό στο μυαλό μας, και συνεπώς, το παρατηρούμε πιο συχνά. Το πρόβλημα είναι πως οι περισσότεροι άνθρωποι δεν αναγνωρίζουν αυτήν την μεροληπτική επιλογή, και πραγματικά πιστεύουν πως αυτά τα στοιχεία ή τα γεγονότα συμβαίνουν πιο συχνά, που κάποιες φορές μπορεί να δημιουργήσει μια πολύ ανησυχητική αίσθηση. Είναι επίσης μια γνωστική προκατάληψη που συμβάλλει στην αίσθηση ότι η εμφάνιση ορισμένων πραγμάτων ή γεγονότων δεν θα μπορούσε να είναι μια σύμπτωση (έστω και αν είναι).

Προκατάληψη Status-Quo

Οι άνθρωποι τείνουν να ανησυχούν για αλλαγές στην ζωή τους, οδηγώντας τους κάποιες φορές να κάνουν επιλογές που εγγυώνται ότι τα πράγματα θα παραμένουν τα ίδια, ή θα αλλάξουν όσο το δυνατόν λιγότερο. Περιττό να πούμε ότι αυτό έχει επιπτώσεις σε όλα από την πολιτική έως την οικονομία. Μας αρέσει να μένουμε κολλημένοι στις ρουτίνες μας, τα πολιτικά κόμματα, και τα αγαπημένα μας γεύματα σε εστιατόρια. Μέρος της βλαβερότητας αυτής της προκατάληψης είναι η αδικαιολόγητη υπόθεση ότι μια άλλη επιλογή θα είναι κατώτερη ή να κάνει τα πράγματα χειρότερα. Η προκατάληψη status-quo μπορεί να συνοψιστεί με το ρητό, «Αν δεν έχει χαλάσει, μην το φτιάχνεις» – μια παροιμία που ενισχύει τις συντηρητικές τάσεις μας.

Προκατάληψη αρνητικότητας

Οι άνθρωποι τείνουν να δίνουν μεγαλύτερη προσοχή στις κακές ειδήσεις – και δεν είναι μόνο και μόνο επειδή είμαστε νοσηροί. Οι κοινωνικοί επιστήμονες υποθέτουν ότι μερικώς οφείλεται στην επιλεκτική προσοχής μας, και ότι, όταν έχουμε την επιλογή, αντιλαμβανόμαστε τις αρνητικές ειδήσεις, ως πιο σημαντικές ή εμβριθής. Έχουμε, επίσης, την τάση να δίνουμε μεγαλύτερη αξιοπιστία στις κακές ειδήσεις. Ίσως εξελικτικά, δίνοντας περισσότερη σημασία στις κακές ειδήσεις μπορεί να είναι πιο προσαρμοστικό από το να αγνοούμε τις καλές ειδήσεις. Σήμερα, διατρέχουμε τον κίνδυνο να εμμένουμε στην αρνητικότητα σε βάρος των καλών ειδήσεις. Ο Steven Pinker στο βιβλίο του “The Better Angels of Our Nature: Why Violence Has Declined”, υποστηρίζει ότι το έγκλημα, η βία, οι πόλεμοι, και άλλες αδικίες μειώνονται σταθερά, αλλά οι περισσότεροι άνθρωποι θα υποστήριζαν ότι τα πράγματα γίνονται όλο και χειρότερα – αυτό είναι ένα τέλειο παράδειγμα της προκατάληψης προς την αρνητικότητα.

Η προκατάληψη της μόδας

Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε την τάση, συχνά ασυνείδητα να ακολουθούμε αυτό που ακολουθούν οι περισσότεροι. Όταν το κοινό αρχίζει να επιλέγει έναν νικητή ή έναν αγαπημένο, συνήθως οι εξατομικευμένοι εγκέφαλοί μας μπαίνουν σε ένα είδος «συλλογικής σκέψεις ή σε νοοτροπία αγέλης. Αυτή η τάση δεν χρειάζεται να αφορά μεγάλες ομάδες ή ένα έθνος αλλά μπορεί να συμβαίνει και σε μικρές ομάδες, μια οικογένεια ή ακόμα και μια μικρή ομάδα από συναδέλφους. Η επίδραση της μόδας είναι αυτή που συχνά προκαλεί συμπεριφορές, κοινωνικές νόρμες και μιμίδια να διαδίδονται, να αναπαράγονται και να εξαπλώνονται  μεταξύ ομάδων ατόμων – ανεξάρτητα από τα αν υπάρχουν στοιχεία ή κίνητρα που τα υποστηρίζουν. Αυτός είναι ο λόγος που οι δημοσκοπήσεις συχνά κατηγορούνται, δεδομένου ότι μπορούν να κατευθύνουν τις απόψεις και τις στάσεις του κοινού. Μεγάλο μέρος αυτής της προκατάληψης οφείλεται στην εγγενή τάση μας και επιθυμία μας να ταιριάζουμε με τους άλλους, να ανήκουμε κάπου και να συμμορφωνόμαστε με τους πολλούς.

Προκατάληψη προβολής

Είναι αρκετά δύσκολο για εμάς να μπορούμε να σκεφτόμαστε και να βλέπουμε τα πράγματα έξω από τα δικά μας όρια συνειδητότητας. Έχουμε την τάση να υποθέτουμε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι σκέφτονται ακριβώς όπως εμείς – παρόλο που μπορεί να μην υπάρχει καμία αιτιολόγηση για αυτό. Αυτή η γνωστική αδυναμία οδηγεί συχνά σε ένα άλλο σχετικό φαινόμενο γνωστό ως προκατάληψη ψευδής συναίνεσης (false consensus bias), όπου έχουμε την τάση να πιστεύουμε ότι οι άνθρωποι όχι μόνο σκέφτονται σαν εμάς, αλλά και ότι συμφωνούν μαζί μας. Είναι μια προκατάληψη που μας κάνει να υπερτιμούμε πόσο τυπικοί και κανονικοί είμαστε, και να υποθέτουμε ότι υπάρχει συναίνεση από τους άλλους για διάφορα θέματα, όταν στην πραγματικότητα μπορεί να μην υπάρχει. Επιπλέον, μπορεί επίσης να δημιουργήσει το φαινόμενο όπου τα μέλη μιας ακραίας ή περιθωριακής ομάδας, υποθέτουν ότι οι περισσότεροι άνθρωποι έξω από την ομάδα, συμφωνούν μαζί τους. Τέλος, η προκατάληψη προβολής ευθύνεται και για την υπερβολική εμπιστοσύνη στον εαυτό του, που νιώθει κάποιος κατά την σωστή πρόβλεψη του νικητή των εκλογών ή ενός αθλητικού αγώνα.

Προκατάληψη της στιγμής

Εμείς οι άνθρωποι δυσκολευόμαστε πολύ να φανταζόμαστε τους εαυτούς μας στο μέλλον και να αλλάζουμε την συμπεριφορά και τις προσδοκίες μας αναλόγως. Οι περισσότεροι από εμάς θα προτιμούσαν να βιώσουν ευχαρίστηση κατά την τρέχουσα στιγμή, αφήνοντας τον πόνο για αργότερα. Αυτή είναι μια προκατάληψη που προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία στους οικονομολόγους (την απροθυμία να μην ξοδεύουμε περισσότερα και να εξοικονομούμε χρήματα) και τους επαγγελματίες της υγείας.

Προκατάληψη της αγκίστρωσης

Επίσης γνωστή ως παγίδα της σχετικότητας, είναι η τάση που έχουμε να συγκρίνουμε και να αντιπαραβάλλουμε μόνο ένα περιορισμένο σύνολο στοιχείων. Ονομάζεται προκατάληψη της αγκίστρωσης, γιατί έχουμε την τάση να αγκιστρωνόμαστε σε μία αξία, ή μία τιμή και να την συγκρίνουμε με οτιδήποτε άλλο. Το κλασικό παράδειγμα είναι ένα αντικείμενο που έχει έκπτωση. Έχουμε την τάση να βλέπουμε την διαφορά στην τιμή, (την αξία) αλλά όχι την συνολική του τιμή. Αυτός είναι ο λόγος που μερικά μενού εστιατορίων έχουν πολύ ακριβά ορεκτικά, ενώ συμπεριλαμβάνουν και άλλα σε πιο λογικές τιμές. Είναι, επίσης, ο λόγος για τον οποίο, όταν μας δίνεται μια επιλογή, έχουμε την τάση να επιλέγουμε τη μεσαία επιλογή, αυτήν που δεν είναι πάρα πολύ ακριβή, αλλά και δεν είναι πολύ φθηνή.

Πηγή

http://io9.gizmodo.com/5974468/the-most-common-cognitive-biases-that-prevent-you-from-being-rational

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *