Ο τύπος της σχέσης που αναπτύσσεται μεταξύ μητέρας και βρέφους από τις πρώτες κιόλας εβδομάδες της ζωής του παίζει σημαντικό ρόλο στην οργάνωση της προσωπικότητας του παιδιού και στον τρόπο που θα σχετιστεί με τους άλλους στην πορεία της ενήλικης ζωής του.
Στις πρώτες εβδομάδες το βρέφος παραμένει σε στενή επαφή με τη μητέρα του, καθώς παίρνει φροντίδα και τροφή από εκείνη και νιώθει άνετα και ασφαλές. Βέβαια, δε συνειδητοποιεί ότι το φροντίζει κάποιος, ούτε αναστατώνεται όταν μένει μόνο μαζί του. Από τις έξι εβδομάδες και έως τους οκτώ μήνες, το μωρό αρχίζει ν’ανταποκρίνεται διαφορετικά στα οικεία πρόσωπα και να εμφανίζει σημάδια επιφυλακτικότητας όταν έρχεται αντιμέτωπο με αγνώστους. Αυτό συμβαίνει γιατί διανύει τη φάση όπου διαμορφώνει «δεσμό» με τη μητέρα. Πρόκειται για μία διαδικασία που ολοκληρώνεται στα δύο περίπου έτη ζωής του παιδιού. Στην περίοδο από οκτώ μηνών έως δύο ετών περίπου, το παιδί εμφανίζει πλήρες άγχος αποχωρισμού, όταν η μητέρα ή το άτομο που έχει την αποκλειστική φροντίδα του απομακρύνεται από κοντά του, γιατί είναι το πρόσωπο με το οποίο έχει αναπτύξει δεσμό.
Αυτός ο δεσμός παρέχει στο παιδί ένα αίσθημα ασφάλειας. Η μητέρα γίνεται η βάση ασφάλειας από την οποία, μεγαλώνοντας, μπορεί να εξορμά για τις εξερευνήσεις του και να επιστρέφει πάλι σε εκείνη κάθε τόσο για να ανανεώνει την επαφή. Στο πρόσωπο της αναγνωρίζει το άτομο που εμπιστεύεται και του παρέχει αγάπη, σιγουριά και «άνευ όρων» αποδοχή. Η μητέρα είναι εκείνη που ανταποκρίνεται άμεσα στα μηνύματα του βρέφους (κλάμα) και ικανοποιεί τις βασικές του ανάγκες. Η επίτευξη μίας σταθερής, αμοιβαίας συναισθηματικής σχέσης μεταξύ βρέφους και εκείνου που το φροντίζει βοηθάει το παιδί αργότερα να διατηρήσει αισθήματα ασφάλειας στις όλο και πιο συχνές περιόδους αποχωρισμού από το πρόσωπο αυτό.
Αντίθετα, όταν η μητέρα βρίσκεται σε φυσική απόσταση ή είναι συναισθηματικά απόμακρη εξαιτίας προβλημάτων που πιθανά αντιμετωπίζει και δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες του παιδιού, τότε αυτό βιώνει άγχος και παρουσιάζει συμπεριφορές αποφυγής, αγνόησης, θυμού και αντίδρασης προς εκείνη, τα οποία αποτελούν χαρακτηριστικά ανασφαλή δεσμού. Αν η οικογένεια περνά μία δύσκολη περίοδο λόγω ανεργείας, ασθένειας ή υπάρχει σύγκρουση ανάμεσα στο ζευγάρι, τότε αυτό μπορεί να έχει αντίκτυπο και στη σταθερότητα του τύπου δεσμού που εμφανίζουν τα παιδιά μεταξύ δώδεκα και δεκαοκτώ μηνών.
Μπορούμε, λοιπόν να κατανοήσουμε πως η συμπεριφορά της μητέρας παίζει καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία μιας ασφαλούς βάσης για το παιδί. Η σχέση δεσμού μεταξύ γονέα και παιδιού λειτουργεί ως μοντέλο για τα παιδιά, το οποίο το χρησιμοποιούν σαν οδηγό στη συμπεριφοράς τους και τον τρόπο που σχετίζονται με τους άλλους στην ενήλικη ζωή. Συγκεκριμένα, ο ενήλικας που έχει αναπτύξει σταθερό και ασφαλές δεσμό με τη μητέρα του ως παιδί, είναι σε θέση να καλλιεργήσει σχέσεις αμοιβαίας εμπιστοσύνης και ασφάλειας, είτε συντροφικές , είτε φιλικές.
Στην περίπτωση, όμως, που ένα παιδί έχει βιώσει το φόβο της απόρριψης και την εγκατάλειψη από τον άνθρωπο, με τον οποίο έχει σχηματίσει την πρωταρχική του σχέση, είναι πιθανό το ενδεχόμενο να δυσκολευτεί, ως ενήλικας, να εμπιστευτεί τους άλλους και ν’αφεθεί σε μία σχέση χωρίς να φοβάται ότι υπάρχει η περίπτωση να προδωθεί. Αυτό μπορεί να οδηγήσει στο να διστάζει να εκφράζει τα συναισθήματά του και ν’αποφεύγει ν’αναπτύσσει σχέσεις οικειότητας από φόβο μήπως πληγωθεί και πάλι.
Το βίωμα της παιδικής ηλικίας καταγράφεται στη μνήμη και συνδέεται με αρνητικά συναισθήματα, γιατί, ως παιδί, δεν έχει εισπράξει το χάδι, την τρυφερότητα, το ενδιαφέρον για την ικανοποίηση των δικών του αναγκών, που με μία λέξη μεταφράζεται ως Αγάπη. Επομένως, θεωρεί τον εαυτό του ότι δεν αξίζει ν’αγαπηθεί. Η αυτοεικόνα που διαμορφώνει σαν ενήλικας, σαφώς επηρεασμένη από τις αρνητικές παιδικές εμπειρίες, περιλαμβάνει στοιχεία ανεπάρκειας, αναξιότητας που συνθέτουν έναν εαυτό με χαμηλή αυτοεκτίμηση.
Είναι φανερό, λοιπόν, πώς ο τύπος δεσμού που δημιουργείται μεταξύ μητέρας ή προσώπου που έχει αναλάβει την κύρια φροντίδα και παιδιού επηρεάζει σημαντικά την οργάνωση της προσωπικότητάς του και το είδος των διαπροσωπικών σχέσεων που θα διαμορφώσει στην ενήλικη ζωή.
Ζαραβίνου Χαρά – Προσωποκεντρική Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
Ρέθυμνο Κρήτης, Απρίλιος 2009
